اثر تنش خشکی و کود نیتروژن بر صفات فیزیومرفولوژیکی اسفرزه (plantago ovata forsk.)

چکیده در زمینه بررسی خصوصیات فیزیومرفولوژیکی اسفرزه (plantago ovata forsk.) در شرایط تنش خشکی و کود نیتروژن، آزمایشی در سال 1389 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور اول شامل چهار سطح خشکی (شاهد 100 درصد، 80 درصد، 60 درصد و 40 درصد ظرفیت مزرعه) و فاکتور کود نیتروژن با چهار سطح نیتروژن (صفر، 60 ، 120 و 180 میلی گرم در کیلوگرم خاک از منبع اوره) بودند. نتایج نشان داد که افزایش تنش خشکی به طور معنی داری باعث کاهش ارتفاع بوته، وزن خشک کل، سطح سبز بوته و وزن خشک ریشه گردید. صفات مرفولوژیکی مذکور با کاربرد نیتروژن تا 120 میلی گرم در کیلوگرم خاک، روند افزایشی داشتند، اما کاربرد میزان 180 میلی گرم در کیلوگرم خاک سبب کاهش معنی ‎داری در این صفات گردید. از طرفی تنش خشکی، کارایی مصرف آب دانه و عملکرد و اجزای عملکرد دانه را هم کاهش داد. کلیه اجزاء عملکرد دانه تحت تأثیر کوددهی نیتروژن قرار گرفت. وزن هزاردانه و عملکرد دانه در سطح نیتروژن 180 میلی گرم در کیلوگرم خاک، کاهش نشان دادند، و تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله در شرایط کاربرد نیتروژن نسبت به شاهد (بدون کود) اختلاف معنی دار نشان دادند هرچند بین سطوح نیتروژن با هم اختلافی مشاهده نشد. تنش خشکی بر درصد موسیلاژ تأثیر معنی داری نداشت اما عملکرد موسیلاژ را به دلیل همبستگی بیشتر آن، با عملکرد دانه به شدت کاهش داد. تنش شدید خشکی (40 درصد ظرفیت مزرعه)، سبب افزایش محتوای پرولین برگ گردید، و تنش خشکی بر محتوای قندهای محلول تأثیر معنی داری نداشت. کاربرد نیتروژن به میزان 60 و 120 میلی گرم در کیلوگرم خاک، سبب کاهش محتوای پرولین نسبت به شاهد (بدون کود)، گردید درحالی که سطح 180 میلی گرم نیتروژن در کیلوگرم خاک، باعث افزایش معنی دار محتوای پرولین شد. و کاربرد نیتروژن تا سطح 120 میلی گرم در کیلوگرم خاک باعث افزایش معنی دار قندهای محلول گیاه شد اما بیشتر از این میزان، محتوای قندهای محلول را کاهش داد. میزان کلروفیل تحت تنش خشکی و کاربرد نیتروژن افزایش معنی دار داشت. که می توان این افزایش کلروفیل تحت تنش را، با کاهش سطح ویژه برگ (sla) در سطوح تنش خشکی توجیه کرد.